AKORI EKO: ITESIWAJU LORI ISORI ORO EDE YORUBA

Apeere gbolohun lori oro – oruko ni ipo alo:

O mu emu

Ajadi fo agbe

Ekundayo ko ile alaja

Oro oruko ni ipo eyan

Okunrin oloro naa kun i afemojumo

Aja ode pa etu nla

Ewure Toorera ni won ji

Ile olowo naa rewa

ORISII ORO ORUKO

1. Oruko eniyan –           Bisi, Dele
2. Oruko eranko                        –           Kiniun, Obo
3. Oruko bikan –           Ibadan, Oyo
4. Oruko ohunkan –           Tabili, aso
5. Oro Oruko afoyemo –           Idunnu, Ayo
6. Oro oruko aseeke –           Owo, bata
7. Oro oruko alaiseeka –           Omi, iyepe
8. Oro oruko asoye
9. Oro oruko aridinnu –           Ikoko, bata

ORO – AROPO ORUKO (PRONOUN): A maa n lo oro aropo oruko ninu gbolohun lati dekun awitu n wi a sa n ninu gbolohun ede Yoruba. Apeere: ȩ, ǫ, won, mo, a, wa ati bee bee lo.

Mo tele pa ile mo

A lo si ipade awon afobaje ranaa

Bukola ri won nibe

A le lo oro aropo oruko gege bi eya ati opo ni ipo eni kin-in-ni, eni keji ati ipo eni keta.

ORO – ISE (VERB): Isori oro yii ni o maa n tola ohun ti oluwa se tabi toka isele ninu gbolohun. Oro – ise ni opomulere gbolohun ede Yoruba, la i si oro-ise, irufe gbolohun bee yoo padanu itumo re. apeere

Bisi je iyan ni owuro

Akanbi gun igi rekoja ewe

Ogiri ile ti wo lule

ORO ASOPO TABI ASO OROPO (CONJUNCTION): eyi ni awon wu n ren la a n lo lati fi so oro tabi gbolohun po di eyo kan soso. Apeere: ati I pelu, sugbon, nitori, yola, tabi, afi abbl.

Kikelomo pelu Tijani ni won n pe

Yala Jumoke tabi Bisi ni yoo yege

Ile naa to bi sugbon yara re kere

ORO AROPO AFARAJORUKO (PRONOMINAL): Isede isori yii ran pe isori aropo oruko, ise kannaa ni won n jo n se ninu gbolohun ede Yoruba. Awon wunren aropo afarajoruko niwonyi. Oun, eni, emi, awon, eyin, awa, ati ibo. A maa n lo awon wunien yii dipo oro oruko ninu gbolohun. Apeere:

Emi ni won n ba wi

Awon egbe wa n yoo se ajodun lose yii

Iwo ati Kayode niyoo soju wa

ORO – APONLE: Awon oro ti o maa n pon oro – ise le ninu gbolohun ni a pen i oro aponle. Iru oro bee ni rakorako, fiofio, tonitoni. Apeere:

Aso re po n rakorako

Ile naa mo tonitoni

ORO APEJUWE: otun le je oro eyan o si ma n fi o le le ori oro-oruko ninu apola oruko ninu ede Yoruba. Eyin oro-oruko ti o n ya n ni oro-apejuwe maa n wa. Apeere:

Baba aburo ni mo fe mi

Iwe mi ni o faya

Aja dudu lode pa

 

See also

AKORI EKO: ORO – ISE

YORUBA SS 3 SCHEME OF WORK