AKORI EKO: ATUNYEWO AWON EYA GBOLOHUN

Gbolohun ni oro tabi akojopo oro ti o ni itumo. Gbolohun le je ipede ti o ni itumo tabi ni ise ti o n se nibikibi ti o ba ti jeyo. Bakan naa a le pe gbolohun ni oro ti a le pin si spola oro-oruko ati apola ise.

ISORI GBOLOHUN EDE YORUBA

1. Gbolohun eleyo oro-ise tabi gbolohun abode
2. Gbolohun alakanpo
3. Gbolohun ibeere
4. Gbolohun olopo oro-ise
5. Gbolohun alaye
6. Gbolohun ase
7. Gbolohun iyisodi
8. Gbolohun iba tabi kani
9. Gbolohun akiyesi alatenumo
10. Gbolohun asodoruko
11. Gbolohun eleyo oro-ise tabi gbolohun abode: eyi ni ipede tabi afo ti o ni oro-ise kan ninu. Irufe gbolohun yii ni a tun mo si gbolohun kukuru. Bi apeere:
12. Bisi sun
13. Dayo gun igi

iii. Fadekemi we gele

2. Gbolohun alakanpo: eui ni ipede tabi gbolohun ti a lo oro asopo lati so gbolohun meji tabi ju bee lo po di eyo gbolohun kan soso. Bi apeere:

Ile re tobi, iyara re kere = ile re tobi sugbon iyara re kere

Temidayo lo si ibi ayeye naa

Adeyemi lo si ibi ayeye naa

= Temidayo ati Adeyemi lo si ibi ayeye naa

3. Gbolohun ibeere: eyi ni awon gbolohun ti a fi n se ibeere. Awon wunren gbolohun ibeere ni, da, nko, tani, ati bee bee lo. Bi apeere:

Adegoke da?

Badejo nko?

Ta ni o wa nibe?

4. Gbolohun olopo oro-ise: gbolohun yii naa ni a mo si gbolohun onibo. Gbolohun yii maa n ju eyo oro-ise kan lo, oro-ise inu gbolohun yii le je meji tabi meta. Bi apeere:

Mo jeun mo si yo

Won n rin won n yan won si se oge

Ise asetilewa: Ko apeere meji lori orisii gbolhun ti o mo

 

ITESIWAJU ISE LORI ISORI GBOLOHUN

5. Gbolohun alaye: eyi ni gbolhun ti a n lo lati so bi n kan se ri. Bi apeere:

Won ti jewo bi oro ti se ri gan-an

Iwe meweaa ni Bolude ka

Ojo naa fere wu oku ole

6. Gbolohun iba tabi kani: eyi ni gbolohun ti a fi n so bi nkan se ri ati idi ti o fi ri bee. Atoka re ni ‘bi’, ‘kaka’, ati ‘dipo’. Bi apeere:

Bi mo ma lowo maa dara

Kaka ki n jale, maa di eru

Dipo ki n ra eran, maar a eba

7. Gbolohun iyisodi: awon oro atoka gbolohun yii ni ‘ko’, ‘kii’, ‘ko’, ‘ma’. Bi apeere:

Bisi ko wan i ana

Femi o ri osere naa

Akande kii wa si ipade dede

Jegede kii je ewa

8. Gbolohun akiyesi alatenumo: A maa n fi pe akiyesi si apa ibikan pato tabi koko kan ninu odidi gbolohun nipa lilo ‘ni’ ninu gbolohun abode ti a fe se atenumo. Bi apeere:

Mo ra ile tuntun ni Abuja

Rira ni mo ra ile

Abuja ni mot i ra ile tuntun

9. Gbolohun Ase: Eyi maa n waye nipo ipede ti o je kan-an nipa fun eniti a ba soro. A maa n lo o gege bi igba ti a fi n mu u je dandan fun eni naa. Bi apeere:

Dake je!

Dide duro ati bee bee lo

 

Ise asetilewa

Ko apeere kan-kan lori orisii gbolohun ti o se le ni ki o si ko meji lori gbolohun asodoruko.

 

See also

AKORI EKO: EWI AKOMOLEDE

AKORI EKO: APOLA INU EDE YORUBA

ASA ISINKU NI ILE YORUBA

FONOLOJI EDE YORUBA

AKOLE ISE: AROKO KIKO